H Άγνωστη ιστορία των Συριανών Πιάτων με τους βασιλιάδες η «φαγεντιανά» Τα Συριανά Κεραμικά και η Συμβολή των Σιφνιών κεραμοποιών και αγγειοπλαστών σε ένα προσοδοφόρο οικονομικά βιοτεχνικό τομέα διάσημο εκείνη την εποχή σε όλο τον κόσμο. που όμως χάθηκε με το πέρασμα του χρόνου από το νησί μας για να γίνει στην συνέχεια Παγκοσμίως γνωστό σε όλο τον πλανήτη.
Από τη Σίφνο σε όλο τον κόσμο αλλά πριν από τον κόσμο … Στην Σύρο.
Η Μεγάλη άγνωστη ιστορία των Σιφνιών κεραμοποιών και αγγειοπλαστών που εγκαταστάθηκαν στην Αληθινή και δημιούργησαν μεγάλη σχολή κεραμικής στο νησί μας. Η Σύρος παλαιοτερα διέθετε αγγειοπλαστεία που ίδρυσαν πλάνητες Σιφνιοί κεραμιστές, οι οποίοι μονοπώλησαν στις Κυκλάδες –και όχι μόνο-την τέχνη του πηλού. Σφραγίδα αποτυπωμένη με καλούπι σε κεραμίδι, γύρω στο 1830,πιστοποιεί την οργανωμένη, στα Λαζαρέτα της Σύρου, παραγωγή πλίνθων και αγγειοπλαστικών των Φιλιππαίων από τη Σίφνο. Παρόμοια επιγραφή Κων/νος Γ. Φιλίππου. Εν Λαζαρέτα τη 10 Αυγούστου 1884 σώζεται και πάνω σε κιούπι. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, Σιφνιοί θα εγκατασταθούν στο λόφο της Αληθινής και θα δραστηριοποιηθούν ως το 1950. Η όλη περιοχή ήταν γνωστή ως ‘Σιφναίικα’. Οι τεχνίτες αυτοί χρησιμοποίησαν το τοπικό συριανό κοκκινόχωμα για το πλάσιμο ποικίλων χρηστικών σκευών.
Χαρακτηριστικά σκεύη: μπουρλότα (καπνιστήρια μελισσών σε σχήμα φουφούς με καύσιμη ύλη καβαλίνες), σιχλιά (μακρόστενοι κουβάδες για την άντληση νερού από πηγάδια), κυψέλες, κουρούπια (κιούπια), λύχνοι, κουμνιά (μικρά πιθάρια), μπαρδάκια και κουκουντσά (επιτραπέζια υδροδοχεία), παραχέρια (μικρές γλάστρες). Η Σύρος συνδέθηκε με μια ιδιαίτερη κατηγορία κεραμικών, τα «φαγεντιανά» που έγιναν γνωστά ως ‘συριανά’ ή ‘πιάτα με τους βασιλιάδες’. Η πληθώρα των σωζομένων ‘συριανών’ αποδεικνύει την υψηλή ποιότητα και την ποσότητα παραγωγής τους στο νησί της Σύρου.
Η κοινωνικά και οικονομικά ανερχόμενη τάξη, που ήταν κυρίως εκείνη των εμπόρων, και οι όλο και περισσότερο αυξανόμενες απαιτήσεις μιας ζωής πιο άνετης που θα την εξέφραζαν –μεταξύ άλλων- με πλήρη σερβίτσια φαγητού, γλυκού ή καφέ, συντελούν στην παραγγελία, σε μεγάλους αριθμούς σειρών τέτοιων ‘συριανών’ σε μεγαλεμπόρους και κατασκευαστές της Σύρου από όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη. Στην πίσω όψη των κεραμικών αναγραφόταν η φίρμα των κατασκευαστών: Α.ΓΡΕΖΟΣ, Δ.Χ. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΦΟΙ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΙ ΕΝ ΣΥΡΩ.’ [Κατερίνα Κορρέ-Ζωγράφου, Τα κεραμικά του Αιγαίου, σ.σ. 75-83, Υπουργείο Αιγαίου, 2003]
Η επιλογή της ενασχόλησης με τα κεραμικά στη Σύρο είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί συνδέει τους Σιφνιούς μάστορες-κεραμοποιούς, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Αληθινή, το σπήλαιο του Φερεκύδη στην Αληθινή, την αστική παράδοση της Ερμούπολης για την προίκα των εύπορων κορασίδων με εξαιρετικής ποιότητας κεραμικά είδη και την εμπορική φήμη της Ερμούπολης με τη διάδοση των εμπορευμάτων αυτών σε όλο τον κόσμο και την καθιέρωση των κεραμικών της Σύρου, ως ‘Συριανά’.
Αξίζει να πούμε ακόμα για τα "Φαγεντιανά" Γιατί τα έλεγαν έτσι; Τι ηταν ακριβώς; Φαγεντιανή είναι η τεχνική επισμάλτωσης κεραμικών. Ο όρος συναντάται και ως "φαγιάνς". Προέρχεται από τη φημισμένη για τα κεραμικά της πόλη της Ιταλίας Φαέντσα (Faenza). Οι πορσελάνες και οι ''φαγιάνς'' εκφράζουν το ανοικτό πνεύμα των Ευρωπαίων στους άλλους πολιτισμούς. Τα πρώτα φαγιάνς ήρθαν στην Ευρώπη από την Περσία, ενώ οι πορσελάνες από την Κίνα και την Ιαπωνία μετά τις εξερευνήσεις του Μάρκο Πόλο και του Βάσκο ντε Γκάμα. Ευχαριστώ τον καλό αξιόλογο φίλο μου Μιχάλη Σκορδή για την πληροφορία αυτή.
ΠΩΣ ξεκίνησαν όμως όλα αυτά; Ας ρίξουμε μια ματιά στην Ιστορία της Σίφνου και των Σιφναίων. Οι Σιφναίοι είναι ένας από εκείνους του Έλληνες που έκαναν μια από τις μεγαλύτερες εσωτερικές μεταναστεύσεις αλλά και όπως θα δείτε αργότερα και εξωτερικές έκτος Ελλάδος. Η Τέχνη που ήξεραν και ακόμα γνωρίζουν πολύ καλά αυτοί οι άνθρωποι είναι η κεραμική και η αγγειοπλαστική. Με αυτήν την τέχνη κατάφεραν να επιβιώσουν αλλά και να δημιουργήσουν σχόλες με δημιουργίες αριστουργήματα της παγκόσμιας αγγειοπλαστικής και κεραμικής. Η Σίφνος αποτελεί εξίσου το προπύργιο της ανάπτυξης και διάδοσης της αγγειοπλαστικής στον Κυκλαδικό χώρο. H δραστηριότητα των Σιφνιών κεραμοποιών και αγγειοπλαστών δεν περιορίστηκε στα στενά όρια της Σίφνου. Ο Κάρολος Γκιών, συγγραφέας της ιστορίας του νησιού (1876), αναφέρει: «Των ενδημούντων δε πάλιν κατοίκων 300 περίπου αποδημούντες κατ’ έτος περί τα μέσα της ανοίξεως επανέρχονται τακτικώς περί τας αρχάς του φθινοπώρου εις την πατρίδα των, μετερχόμενοι την αγγειοπλαστική εις διάφορα μέρη της ελευθέρας και δούλης Ελλάδος». Στην Αθήνα, το Βόλο, τη Μυτιλήνη, την Αίγινα, την Κύθνο, την Κρήτη, τη Θεσσαλονίκη, αλλά και στη Χιλή, τη Νέα Υόρκη, το Κονγκό, την Αιθιοπία, οι Σιφνιοί αγγειοπλάστες σχεδόν μονοπωλούσαν την αγορά.
Σημαντικό ρόλο στη ζωή της Σίφνου κατείχε και κατέχει η αγγειοπλαστική. Στην ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής συνέβαλε η γεωλογική σύσταση του νησιού, λόγω του ότι το πλούσιο σε άργιλο έδαφος της απετέλεσε εξαιρετική πρώτη ύλη. Η ιστορία της ανάγεται αρκετούς αιώνες πίσω, αλλά την μεγαλύτερη άνθιση της γνώρισε τον 19ο αιώνα όπου οι σίφνιοι αγγειοπλάστες εξήγαγαν τα προϊόντα τους σε όλη την χώρα. Με την πάροδο του χρόνου οι αγγειοπλάστες της Σίφνου εγκαταστάθηκαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, στις Κυκλάδες, στη Χίο, στην Κρήτη, στα νησιά του Αργοσαρωνικού, μεταφέροντας την τέχνη τους. Στην περιοχή του Αμαρουσίου στην Αθήνα δημιούργησαν πολλά εργαστήρια και συνοικίες. Τα αγγειοπλαστεία εγκαθίστανται, μετά την εξάλειψη της πειρατείας, στις παραλίες, διευκολύνοντας έτσι την ασφαλή μεταφορά με τα καΐκια.
"ΤΑ ΣΥΝΗΘΩΣ ΑΠΟΚΑΛΟΥΜΕΝΑ «ΣΥΡΙΑΝΑ» (πιατέλες, γαβάθες, πιάτα βαθιά και ρηχά, φλυτζάνια και συνοδευτικά πιατάκια για το καθιερωμένο, θεσπέσιο ρόφημα της εποχής, τον καφέ, μικρά πιάτα γλυκού) , αποτέλεσαν, αρχικά, πλήρη «σερβίτσια», αγαπητά χρηστικά είδη της ελληνικής οικοσκευής, από την εποχή της έλευσης του Γεωργίου του Α' (1863) και με terminus ante quem τους Βαλκανικούς πολέμους. Ελάχιστα είναι τα μετά τα «συριανά» που αναφέρονται σε πρόσωπα ή γεγονότα της μετά το 1913 εποχής. Μέσα από όλο αυτό το σκηνικό ερμηνεύεται η συνεχής εισροή, κυρίως δια θαλάσσης, διαφόρων ξενόφερτων προϊόντων και αντικειμένων της οικοσκευής στην ευρύτερη ελληνική επικράτεια, με κύριους παραλήπτες ωστόσο, τους κατοίκους του νησιωτικού χώρου, ορισμένων παράκτιων περιοχών του ανατολικού ελλαδικού κορμού, αλλά και μικρασιατικών πόλεων, π.χ. της Σμύρνης που η ίδια διέθετε συμπαγή ελληνικό πληθυσμό, ή της Κωνσταντινούπολης, πόλης που υπήρξε αιώνιο «χωνευτήρι» διαφόρων πολιτισμών..."
ΜΑΛΙΣΤΑ Η ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ κ. Κορρέ-Ζωγράφου αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο για τους δίσκους και τις έντυπες ζωγραφιές με τίτλο "Συριανά-παράλληλες διαδρομές". Ο καθηγητής Άγγελος Δεληβοριάς (επίτιμος διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη-ψυχή του οποίου υπήρξε επί χρόνια πολλά) γράφει, στον πρόλογο του έργου, ότι η "συλλογή αυτή της κ. Νταϊφά είναι προϊόν συστηματικής και υπομονετικής αναζήτησης συγκεκριμένων κεραμικών και παραδίδεται στο Κοινό με την απαραίτητη επιστημονική επεξεργασία η οποία συνεπάγεται έρευνα και συγκρίσεις ώστε να ενημερώσει όχι μόνο για ιστορικές στιγμές αλλά και για την καθημερινότητα ανθρώπων που έζησαν επί τρεις αιώνες στον ευρύτερο ελληνικό χώρο και τα χρησιμοποίησαν". Από Άρθρο της Λίτσας Χαραλάμπους στον Λόγο Των Κυκλάδων. Η Ιστορικός Μαρία Ρώτα, γράφει για τα " Συριανά" Κεραμικά. « … πληροφορούμαστε ότι ήδη, από τις αρχές της δεκαετίας του 1850 είχε αρχίσει η εμφάνιση βιομηχανιών σε διάφορες μορφές προϊόντων, κτενοποιία, παιγνιόχαρτα και σφραγίδες, πνευματοποιία, πεδιλοποιία κ.α. Μάλλον μεταξύ εργοστασίου και βιοτεχνίας, αλλά το 1870 η Ερμούπολη θα αποκτήσει το πρώτο υαλουργείο "Ερμής" ιδιοκτησίας Αργυροπούλου. Θα ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις Π. Ράλλη και Γ. Βαλμά και διεθνούς, πια, εμβέλειας η παραγωγή από τον "Προμηθέα" του Βαλμά πήλινων αγγείων και σκευών. Πρόκειται για τα περίφημα "Συριανά". Η Διακόσμηση τους απέκτησε διεθνή δημοφιλή και οι ξένοι ήρθαν σε επικοινωνία με την Ιστορία της Αρχαίας αλλά και Νεώτερης Ελλάδας.
Η γεωγραφική θέση των εργαστηρίων με τους απαραίτητους βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους καθοριζόταν πάντα από τις γενικότερες ιστορικές συνθήκες. Όταν τα Κυκλαδονήσια υπέφεραν από την πειρατεία, τα αγγειοπλαστεία ήταν αναγκαστικά εγκατεστημένα στην ενδοχώρα κοντά στον Αρτεμώνα και το Άνω Πετάλι, ενώ η παραγωγή κάλυπτε τις τοπικές ανάγκες.
Με την υποχώρηση του κινδύνου και κυρίως μετά την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού Κράτους, οι τεχνίτες μετέφεραν τις εγκαταστάσεις τους σε παραθαλάσσιες περιοχές και κυρίως, στους όρμους που προστατεύονταν από τους ισχυρούς βόρειους ανέμους, όπου είχαν τη δυνατότητα να ασκήσουν άφοβα το επάγγελμά τους και παράλληλα, να στραφούν προς το εξαγωγικό εμπόριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η γειτνίαση με τη θάλασσα ευνοούσε το εμπόριο με τα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, τη Μάλτα, την Τουρκία, την Αλεξάνδρεια και τις Συροπαλαιστινιακές ακτές. Ωστόσο, επειδή οι αποστάσεις από τους κεντρικούς οικισμούς ήταν μεγάλες, παρέμεναν όλη την εβδομάδα στο χώρο εργασίας τους και επέστρεφαν στα σπίτια τους το Σάββατο το απόγευμα, για να φύγουν πάλι το πρωί της Δευτέρας. Στην περίοδο της μεγάλης ακμής της, πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου η υφαντουργία είχε ήδη αρχίσει να παρουσιάζει κάμψη, η αγγειοπλαστική απασχολούσε εποχιακά ίσως τους περισσότερους εργάτες και τεχνίτες (και πολύ περισσότερους για τις παράλληλες βοηθητικές εργασίες) σε διάσπαρτα εργαστήρια. Για να κατανοήσετε το μέγεθος του κλάδου αυτού στην παραγωγική διαδικασία συμμετείχαν ο κλαδάς, ο χωματάς, ο μουλαράς, ο κοπανιστής, ο μάστορας και ο βοηθός του (πεσπρέτης).
Ο πλεονασμός των εργατικών χεριών, οδήγησε πολλούς αγγειοπλάστες σε εποχική μετανάστευση σε κοντινά ή μακρινότερα νησιά. Επιπλέον, Σίφνιοι τεχνίτες μετακινήθηκαν και ανέπτυξαν δραστηριότητα σε διαφορές περιοχές της Αττικής, όπως στο Μαρούσι, στο Χαλάνδρι, στην Αγία Παρασκευή κ.ά. αλλά και σε χώρες του εξωτερικού. Κατ' αυτό τον τρόπο, η τέχνη τους διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα, ενώ πάρα πολλά αγγειοπλαστεία έχουν ιδρυθεί από Σιφνιούς ή από άλλους, οι οποίοι έχουν μαθητεύσει κοντά τους σε διάφορα μέρη της Ελλάδα. Θαυμάσια διακοσμητικά και χρηστικά πήλινα, φτιαγμένα από τα επιδέξια χέρια των αγγειοπλαστών που εδώ και αιώνες συνεχίζουν την παράδοση, πλάθοντας με το χώμα αντικείμενα μοναδικής ομορφιάς. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται σκεύη για μαγειρική, στάμνες, κανάτες και μισόσταμνα για τη μεταφορά υγρών, καθώς και άλλα χρηστικά αντικείμενα όπως φουφού, αρμεός, διψέλι και φλάρος. Επιπλέον, του δίνεται και η ευκαιρία να ενημερωθεί, αλλά και να ζήσει από κοντά την εμπειρία παρουσίασης της αγγειοπλαστικής τέχνης, βλέποντας τα διαφορετικά στάδια κατασκευής των κεραμικών δημιουργημάτων.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ:
ΠΡΩΤΑ ΑΠΟ ΟΛΑ θέλω να ευχαριστήσω ένα εξαιρετικό φίλο μου, άνθρωπο της μόρφωσης και της έρευνας που άπειρες φορές με ουσιαστικές παρεμβάσεις και ανεκτίμητες πληροφορίες μου δίνει υλικό, τροφή για έρευνα αλλά πολλές φορές ακόμα παντελώς άγνωστες σπάνιες πληροφορίες που ελάχιστοι γνωρίζουν και έτσι προσχωρώ στις έρευνες και στα άρθρα μου.
Η αγάπη του για τον νησί μας, ο σεβασμός στην ιστορία. Το πάθος και το μεράκι του για να διαδοθεί σωστά η ιστορία μας και αυτό το «σωστά» να το δίνει και να το εκφράζει σε εμένα με κάνει υπερήφανο αλλά προ πάντων υποχρεωμένο και ακόμα περισσότερο παθιασμένο σαν εκείνο να ερευνήσω και να αναδείξω την μεγάλη ξεχασμένη ιστορία του νησιού μας.
Ο Εξαιρετικός αυτος άνθρωπος, φίλος και φιλοπάρτης δεν επιθυμεί να δοθεί το όνομα του στην δημοσιότητας.
Άλλο ένα μεγάλο του και προτέρημα ενός αληθινού αγωνιστή και μάχιμου εραστή της Σύρου.
Σεβόμενος αυτήν του την επιθυμία φυσικά και δεν τον ονομάζω.
Όμως να ξέρετε πως αυτος ο άνθρωπος αγαπά το νησί μας όσο ελάχιστοι άλλοι που με υποκρισία και θεατρινισμούς βγαίνουν και με βαρύγδουπες κουβέντες ξύλινου λόγου προσπαθούν να παραπλανήσουν τον Συριανό λαό για μια αγάπη που δεν υπάρχει αλλά λέγεται μόνο στα ψεύτικα χαμόγελα και ο μονός λόγος ύπαρξης της είναι η προσωπική προβολή και «μάσα»
Τον ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου για την βοήθεια και την προσφορά του..
Αυτοί οι αθρώποι είναι αληθινοί Συριανοί και από αυτούς τους ανθρώπους να περιμένει το νησί να «σωθεί» και όχι από όλους τους υπόλοιπους που παίζουν με την νοημοσύνη μας και την ίδια την ζωή μας.
Ευχαριστώ επίσης τον επίσης αξιόλογο και εξαίρετο φίλο μου συμπολίτη και αξιόλογο Συριανό Βαγγελη Παραμανη που ακούραστα και αγόγγυστα τρέχει μαζί μου απίθανες και απίστευτες ώρες με την κάμερα του και την φωτογραφική μηχανή του φωτογραφίζοντας , αποθανατίζοντας και στην συνέχεια επεξεργάζεται τα φωτογραφικά αρχεία που χρησιμοποιώ στα άρθρα μου.
ΠΗΓΕΣ, πληροφορίες και αποσπάσματα που διαβάζετε στο κείμενο άντλησα μελετώντας και διαβάζοντας τα παρακάτω σπουδαία βιβλία τα οποία σας παραθέτω ως βιβλιογραφική ενημέρωση και σας συνιστώ να εμβαθύνετε περισσότερο αποκτώντας όσα μπορείτε να βρείτε απο αυτά.
Τιμολέοντος Αμπελά, Ιστορία της Νήσου Σύρου, σ.σ. 133-146 (και σημειώσεις αυτών), Επανέκδοση 1998]
Κάρολος Γκιών. Ιστορία της Σιφνου.
Το βιβλίο της καθηγήτριας Κατερίνα Κορρέ - Ζωγράφου, και Λόλας Νταϊφά: Η ιστορία της Ελλάδας μέσα από μια συλλογή σπάνιων πιάτων. Εκδότης: ΜΙΛΗΤΟΣ
Το βιβλίο της καθηγήτριας Κατερίνα Κορρέ - Ζωγράφου, «Τα Κεραμεικά του Ελληνικού Χώρου» Εκδότης: ΜΕΛΙΣΣΑ
Το βιβλίο της καθηγήτριας Κατερίνα Κορρέ – Ζωγράφου «ΤΑ ΚΕΡΑΜΕΙΚΑ ΤΟΥ ΤΣΑΝΑΚ ΚΑΛΕ 1670-1922 ΚΑΙ Η ΜΕΤΑ ΤΟ '22 ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΚΕΡΑΜΙΣΤΩΝ» Εκδότης: ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (ΙΜΕ)
Τα περιλάλητα "Συριανά Κεραμικά" και η διαχρονική τους λάμψη. Άρθρο της Λίτσας Χαραλάμπους στον Λόγο Των Κυκλάδων.
Άγγελος Δεληβοριάς επίτιμος διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη
Η Καθηγήτρια και Ιστορικός Μαρία Ρώτα.
ΚΟΡΡΕ-ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, ΟΛΥΜΠΙΤΟΥ ΕΥΔΟΚΙΑ «ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ» Εκδότης: ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (ΙΜΕ)
ΕΛΙΑ (ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ)
Τους ευχαριστώ όλους για την συμβολή και την βοήθεια τους όπως επαναλαμβάνω ευχαριστώ όλους τους αφανείς εκείνους φίλους που με μεράκι και αγάπη για το νησί μας με βοηθούν στις έρευνες και στα θέματα για να φτάσουμε και να καταλήξουμε στα άρθρα αυτά που διαβάσετε.
ΥΓ: Σας έχω δηλώσει άπειρες φορές και όσοι με γνωρίζετε προσωπικά ξέρετε πως δεν το παίζω ούτε παντογνώστης ούτε διεκδικώ δάφνες για αυτό που κάνω.
Δεν με ενδιαφέρουν ούτε οι δάφνες ούτε τα μπράβο.
Το κάνω μόνο και μόνο από μεράκι και από αγάπη για την ιστορία του νησιού μου.
Όσοι λοιπόν γνωρίζετε περισσότερα από αυτά που αναφέρω παραπάνω στο κείμενο και θα θέλατε να συμβάλετε με τις γνώσεις και τις πληροφορίες σας ενθαρρύνεστε με κάθε θετική διάθεση να μας δώσετε αυτές τις πληροφορίες ώστε η έρευνα αυτή να γίνει πληρέστερη.
Παναγιώτης Κουλουμπής 10 Μαρτίου 2017-03-10 Ερμούπολη, Σύρος, Κυκλάδες Ελλάδα.
Opmerkingen