Περικλής Ζερλεντής Ο μεγάλος Άγνωστος Συριανός λόγιος ερευνητής & ιστοριοδίφης του 19ου αιώνα Ο μεγάλος αυτός ιστοριοδίφης ιστοριογράφος ερευνητής που σε αυτόν οφείλουμε σήμερα τις περισσότερες ιστορικές γνώσεις που έχουν σωθεί για την Σύρο και τις Κυκλάδες γενικότερα ξεκίνησε ως έμπορος και μάλιστα πολύ επιτυχημένος ακολουθώντας τα χνάρια της πλούσιας Χιώτικης οικογένειας του αλλά εξελίχτηκε από την αγάπη του και μόνο στην ιστορία σε ένα ακαταπόνητο και χαλκέντερο με ευρυμάθεια, οξύ κριτικό πνεύμα, παρατηρητικότητα και ευθυκρισία πνευματικότητα και ευγένεια προς την ιστορία ερευνητή. Ο Περικλής Γ. Ζερλέντης (1852-1925), από την Ερμούπολη της Σύρου, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους και πολυγραφότερους Έλληνες λογίους ερευνητές και ιστοριοδίφες στην ιστορία της ιστορικής έρευνας. Και σίγουρα ο σημαντικότερος για την Σύρο αφού με τις έρευνες του και τα όσα γραπτά άφησε πίσω του κατάφερε να σώσει μεγάλο μέρος της σπουδαίας ιστορίας της Σύρου. Ένας ακαταπόνητος και χαλκέντερος ερευνητής, με ευρυμάθεια, οξύ κριτικό πνεύμα, παρατηρητικότητα και ευθυκρισία. Μπορεί το όνομα του να σας ακούγεται εντελώς άγνωστο. Και όμως σε αυτόν τον άνθρωπο η Συριανή η Κυκλαδίτικη αλλά και γενικότερα η Ιστορία οφείλει μεγάλο μέρος των όσων μέχρι σήμερα έχουν σωθεί από την τοπική ιστορία ειδικότερα της Σύρου και των Κυκλάδων.
Αυτή ειναι η ιστορία του. Ο Περικλής Ζερλέντης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 26 Αυγούστου 1852. Οι γονείς του ήταν γόνοι παλαιών αρχοντικών και αριστοκρατικών οικογενειών της Χίου. Ο πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Ζερλέντης γόνος αρχοντικής Χιώτικης οικογένειας. Ήρθαν στη Σύρο, μετά την καταστροφή του νησιού της Χίου, το φθινόπωρο του 1822. Στην αρχή όπως ξέρουμε ότι έκαναν όλοι αυτοί οι πρόσφυγες κατέφυγαν με τις οικογένειές τους στην Τήνο κι έπειτα στη Σύρο. Ο Περικλής αφού ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του στη στην Ερμούπολη μετέβη στη Μασσαλία το 1867 οπού για δυο χρόνια παρακολούθησε μαθήματα στο Γαλλικό αυτοκρατορικό λύκειο της Μασσαλίας στη Γαλλία Λύκειο. Το 1870 στάλθηκε από τους γονείς του στο Λονδίνο για να εργαστεί στον μεγάλο εμπορικό οίκο των Μαξίμων ο οποίος ανήκε σε συγγενείς της οικογένειας του από την πλευρά της μητέρας του.
Όμως ο νεαρός Ζερλέντης, έθεσε σε ήσσονα μοίρα τις εμπορικές και οικονομικές ασχολίες, αφού η ανάγνωση και η γοητεία της ιστορίας, της ιστορικής έρευνας και η ιστοριοδιφία τον κέρδισαν και άρχισε να ασχολείται με πάθος με αυτά τα θέματα. Η μεσαιωνική ιστορία της Ελλάδος και ιδιαίτερα των Κυκλάδων άρχισαν να τον ερίζουν όλο και πιο πολύ. Θα πρέπει να λάβετε υπ όψιν σας ότι εκείνη την εποχή η ιστορία που σήμερα μας φαίνεται άγνωστη και μακρινή, για εκείνους του ιστοριοδίφες. Ιστοριογράφους και ερευνητές δεν ηταν τόσο μακρινή αφού ακόμα υπήρχαν και προφορικές αλλά και γραπτές πληροφορίες. Έτσι λοιπόν ο Περικλής Ζερλέντης αφοσιώνεται εξ' ολοκλήρου στις προσφιλείς του φιλολογικές και ιδιαίτερα ιστορικές μελέτες. Στο Λονδίνο που εκείνη την εποχή ηταν πλούσιο σε ιστορικές πληροφορίες ως ένα από τα σπουδαιότερα εμπορικά και πνευματικά κέντρα του κόσμου αναζητεί στις πλούσιες βιβλιοθήκες και στα παλαιοπωλεία, σπάνια βιβλία και κάθε λογής αρχειακό υλικό σχετιζόμενα με την ιστορία της πατρίδας του, κυρίως τη μεσαιωνική και της περιόδου της τουρκοκρατίας. Όλα αυτά για να τα προμηθευτεί το κάνει με δικές του δαπάνες. Παράλληλα κάνει πολλά ταξίδια σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, στην Ολλανδία, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Γερμανία, την Τουρκία και σε πολλά νησιά του Αιγαίου συλλέγοντας και καταγράφοντας τις ιστορικές πληροφορίες των ερευνών του. Έτσι αρκετά γρήγορα απέκτησε είτε με αγορές είτε με συνεντεύξεις ένα τεράστιο και πλούσιο αρχειακό υλικό. Το 1833 γύρισε και εγκαταστάθηκε οριστικά στην αγαπημένη του γενέτειρα πόλη, την Ερμούπολη, και εκεί αφοσιώθηκε στις ερευνητικές του δραστηριότητες και στη συγγραφή των μελετών του ως βάση των ανά των Κυκλάδων ερευνών του με σκοπό την συγκέντρωση χειρογράφων σχετικών με την περίοδο της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας.
Είναι πολύ λυπηρό να γνωρίζετε ότι πολλά από εκείνα τα σπουδαία και σημαντικά έγγραφα που είχε συγκεντρώσει αναγκάστηκε για λόγους βιοποριστικούς να τα πουλήσει, ενώ όσα είχαν απομείνει φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Με την πώληση των έγγραφων εκείνων χάθηκε μεγάλος μέρος πολύ σημαντικών πληροφοριών από την ιστορία της Σύρου και των Κυκλάδων γενικότερα.
Το έργο που μας άφησε, το όποιο επίσης αξίζει να γνωρίζετε ότι το έγραψε σε διάστημα 40 χρόνων (1885-1925), είναι τεράστιο αν και εντελώς άγνωστο στις σημερινές ημέρες που διανύουμε. Υπήρξε από τους πολυγραφότερους ιστοριοδίφες του τέλους του ΙΘ΄ και των αρχών του Κ΄ αιώνα .
Έγραψε και δημοσίευσε περισσότερες από 130 (αυτοτελείς και σύμμεικτες) μελέτες. (βλ. αρ. 193-194, 216, 221 της Βιβλιοθήκης Ιστορικών Μελετών). Υπήρξε επίσης εκδότης της Νησιωτικής Επετηρίδος σε δύο τόμους.
Οι μελέτες του σε αυτοτελή βιβλία ή σε επιστημονικά περιοδικά στηρίζονται σε πρωτογενές αρχειακό υλικό και διαφωτίζουν πολλά σκοτεινά σημεία και άγνωστες πτυχές της εκκλησιαστικής κυρίως αλλά και της πολιτικής ιστορίας της χώρας μας, ιδιαίτερα των Κυκλάδων νήσων, των περιόδων της φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας.
Οι Ιστορικές έρευνες περί τας Εκκλησίας των νήσων είναι από τα μεγαλύτερα έργα του. Περιέχει 16 επιμέρους μελέτες για την εκκλησιαστική ιστορία στα Δωδεκάνησα (Ρόδο, Κω, Λέρο, Κάλυμνο, Πάτμο), τη Σάμο, τη Χίο και τις Κυκλάδες, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και (κυρίως) κατά τον 17ο, τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα. Με βάση αρχειακές πηγές (πατριαρχικά σιγίλλια, επιγραφές κ.ά.) παρέχονται πλούσια προσωπογραφικά και άλλα ιστορικά και χρονολογικά στοιχεία για ορθοδόξους επισκόπους και μητροπολίτες, πατριαρχικούς εξάρχους και μοναστήρια των νησιών του Αρχιπελάγους.
Ο σπουδαίος αυτος ιστοριοδίφης, ιστοριογράφος και ερευνητής πέθανε στις 5 Ιουνίου 1925 σε ηλικία 74 ετών.
Ευχαριστώ θερμά την φίλη συγγραφέα Foteini Panourgia που με την δική της προτροπή και διάθεση για ιστορική έρευνα κατάφερα να βρω όσες ικανές πληροφορίες χρειάστηκαν ώστε να συντάξω και να σας προσφέρω αυτήν την ιστορική έρευνα.
Βιβλιογραφία:
Οι μελέτες του ανέρχονται στις 150. «Αθανάσιος ο Ίμβρου», Byzantinisch-neugriechische Jahrbucher, τομ. 5 (1927), σελ. 29-35.
Γράμματα των τελευταίων Φράγκων Δουκών του Αιγαίου πελάγους 1435-1565, Ιωσήφ Νάκης Ιουδαίος Δούξ του Αιγαίου πελάγους (1566-1579), Τύποις Νικολάου Γ. Φρέρη, Εν Ερμουπόλει 1924.
«Γράμματα Φράγκων Δουκών του Αιγαίου», Byzantischen Zeitchrift, τομ. 13 (1904), σελ. 136-157.
«Ηπειρωτικά μελετήματα. Ιστορία του Σουλίου και της Πάργας υπό έποψιν του αξιοπίστου εξεταζομένη.Η εν Ζαλόγκω καταστροφή», Παρνασσός, τομ. 12 (1888), σελ. 311-324, 366-368.
«Ιγνατίου πρώην μεν Άρτης, είτα δε Ουγγροβλαχίας μητροπολίτου, Λόγος επιτάφιος εις τον στρατηγόν Εμμανουήλ Παπαδόπουλον», Παρνασσός, τομ. 11 (1887), σελ. 201-206.
Ιστορικά σημειώματα εκτου βιβλίου των εν Νάξω Καπουκίνων (1647-1753), 1922.
Ιστορικέ έρευναι περί τας Εκκλησίας των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου, Τύποις Νικολάου Γ. Φρέρη, Εν Ερμουπόλει 1913.
Μηλιγγοί και Εζερίται Σλάβοι εν Πελοποννήσω, Τύποις Νικολάου Γ. Φρέρη, Εν Ερμουπόλει 1922. (πρόσφατη έκδοση: Δ.Ν. Καραβία - Αναστατικές Εκδόσεις, Αθήνα 2000. ISBN 9602580747.)
«Ναξία νήσος και πόλις», Byzantischen Zeitchrift, τομ. 11 (1902).
«Πατριαρχών γράμματα προς τους νησιώτας περί δουλικής υποταγής εις τους κρατούντας», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος, τομ. 9 (1926), σελ. 97-116.
«Περί της εν Λιβόρνω ελληνικής σχολής 1805-1835», Παρνασσός, τομ. 9 (1885), σελ. 323-340.
«Περί του εν Μυκόνω σχολέιου του Αγίου Λουκά», Παρνασσός, (1917), σελ. 176-194.
«Περί των δυτικών κοινοτήτων και εκκλησιών του Αιγαίου Πελάγους», Παρνασσός, τομ. 9 (1885), σελ. 125-139.
Πηγές:
Φωτογραφία: http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/67047
Ανδρέας Δρακάκης, «Δύο Συριανοί λόγιοι. Κλων Στέφανος-Περικλής Ζερλέντης», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ. 9 (1971-1973), σελ. 74-86.
Διονύσιος Ζακυθηνός, «Κατάλογος της συλλογής Περικλέους Ζερλέντη», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τομ. 13 (1937), σελ. 230-304.
Κ.Α., «Περικλής Ζερλέντης», Ελληνικά, τομ. 1 (1928), σελ. 227-228.
Άλλες πήγες Biblionet – Wikipedia. καθώς και άλλες αγνώστων συγγραφέων πληροφορίες από το ιντερνέτ τις οποίες ¨δανείστηκα" προς ωφέλεια της έρευνας αυτής χωρίς καμία πρόθεση λογοκλοπής.
Παναγιώτης Κουλουμπής 7 Μαΐου 2018 Ερμούπολη, Σύρος, Κυκλάδες. Ελλάδα.